ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΕΙΝΑΙ ΣΕ Ο,ΤΙ ΑΓΑΠΗΣΑΜΕ, ΣΕ ΟΣΟΥΣ ΑΓΑΠΗΣΑΜΕ. ΒΟΥΤΑΩ ΣΤΟ ΣΚΟΤΕΙΝΟ ΛΑΓΟΥΜΙ ΜΟΥ

«Από την εποχή του Ομήρου, πόσα και πόσα κείμενα δεν έχουν γραφτεί με θέμα τις περιπέτειες του Κανένα»,

μας υπενθυμίζει η Πόλυ Χατζημανωλάκη. Και καταγράφει:

«Να θυμηθούμε τον ΟΔΥΣΣΕΑ του Τζέημς Τζόυς,

την ΟΔΥΣΣΕΙΑ του Νίκου Καζαντζάκη,

το ΠΑΝΩ Σ’  ΕΝΑ ΞΕΝΟ ΣΤΙΧΟ του Γιώργου Σεφέρη, 

την ΙΘΑΚΗ του Κ. Π. Καβάφη,

το ΥΦΑΝΤΟ ΤΗΣ ΠΗΝΕΛΟΠΗΣ του Γιάννη Ρίτσου και τόσα άλλα...

Οι συγγραφείς συνεχίζουν να ευτυχούν κάνοντας το ταξίδι του νόστου, δίνοντας το δικό τους σχήμα στην επιστροφή, επιχειρώντας καθόδους στον Άδη...». 

Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ, ΤΡΟΠΟΝ ΤΙΝΑ, τώρα,  είναι η έκτη ποιητική συλλογή της Κούλας Αδαλόγλου. Τα σαράντα εννέα ποιήματα της συλλογής, που κάποια από αυτά είχαν  δημοσιευτεί σε περιοδικά ή ιστολόγια, φέρνουν στο νου του αναγνώστη, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, τις περιπέτειες του πολυμήχανου βασιλιά στο ταξίδι της επιστροφής του.

Ωστόσο, στη συλλογή της Αδαλόγλου ο Οδυσσέας όχι μόνο δεν είναι πρωταγωνιστής αλλά είναι ελλείπων, σύμφωνα με μια παρατήρηση/σχόλιο του Μιχ. Μπακογιάννη:

«Ο Οδυσσέας δεν είναι παρών παρά ως νοητός παραλήπτης των μηνυμάτων τα οποία του γράφει, και άλλοτε του αποστέλλει και άλλοτε όχι, μια Πηνελόπη που ζει στο παρόν μας…».  

Η Αδαλόγλου, σύμφωνα με την άποψη της Αλεξάνδρας Μπακονίκα, φέρνει μια φρέσκια αύρα, ένα αναζωογονητικό αεράκι στην ποίησή μας με τους  λεπταίσθητους κι αυθεντικούς στίχους της, γράφοντας μια ποίηση στέρεα ανθρωποκεντρική, καθώς ο ψυχισμός της στηρίζεται στην ανταπόκριση που περιμένει από τις διαπροσωπικές της σχέσεις…

[ΚΟΥΛΑ ΑΔΑΛΟΓΛΟΥ, ΟΔΥΣΣΕΑΣ, ΤΡΟΠΟΝ ΤΙΝΑ, εκδόσεις Σαιξπηρικόν 2013 ακολουθεί παρουσίαση της συλλογής με αποσπάσματα από συνέντευξη της ποιήτριας και σχόλια ή κριτικές παρατηρήσεις από:

Αναστασία Γκίτση, Αλεξάνδρα Μπακονίκα, Πώλη Χατζημανωλάκη, Μιχ. Μπακογιάννη

ενώ η όλη παρουσίαση κλείνει μ’ ένα κείμενο της Χλόης Κουτσουμπέλη -  ART by Michal Mozolewski]

ΚΙ ΑΝ ΞΑΝΑΓΥΡΙΣΕΙΣ, ΘΑ ’ΧΩ ΚΕΡΔΙΣΕΙ ΤΟ ΜΕΣΟΔΙΑΣΤΗΜΑ:

 «Ο ερωτικός άνθρωπος παραμένει με έντονη τη λαχτάρα για λαγνεία, τρυφερότητα, χάδι, κι αφοσίωση μέχρι το τέλος της ζωής του, μέχρι το θάνατο. Λένε πως πρώτα έρχεται ο θάνατος κι ύστερα χάνεται η ανάγκη του πάθους…».

Η εύστοχη αυτή παρατήρηση ανήκει στην Αλεξάνδρα Μπακονίκα και αποτελεί ένα πρώτο εισαγωγικό σχόλιο για την ποιητική συλλογή της Κούλας Αδαλόγλου «Οδυσσέας τρόπον τινά» (κι αν ξαναγυρίσεις, θα ’χω κερδίσει το μεσοδιάστημα).  Είναι, συνεχίζει η Αλεξάνδρα Μπακονίκα,  μια θαρραλέα κατάθεση  ψυχής της ποιήτριας, καθώς νιώθει τον χρόνο να στενεύει τους ορίζοντές της, να αποφλοιώνει τη λαχτάρα της για δυνατές συγκινήσεις,  κάτι που αναπόφευκτα την καθηλώνει σε ένα στενάχωρο παρόν…

Η Κούλα Αδαλόγλου με τη σειρά της θεωρεί τη συλλογή αυτή συνέχεια, τρόπον τινά της προηγούμενης συλλογής.   Ο «Οδυσσέας, τρόπον τινά» κατάγεται, σύμφωνα με την ομολογία της, από τη «Διπλή άρθρωση», την προηγούμενη ποιητική συλλογή της. Γιατί έτσι συμβαίνει πάντα: πριν ολοκληρωθεί ένα σύνολο κειμένων που θα αποτελέσει μια συλλογή, έχει αρχίσει ένα άλλο. Χωρίς να συνδέεται στενά θεματικά, και επιπλέον με διαφορετικό ύφος και διαφορετική ποιητική έκφραση.  Υπάρχει, λοιπόν, μια συνομιλία ανάμεσα στα κείμενα. Τέτοιοι αρμοί ανάμεσα στα δύο βιβλία είναι, ας πούμε το ποίημα «Broken Voice» που κλείνει τη «Διπλή άρθρωση». Στον Οδυσσέα βρίσκουμε την παραλλαγή του:

 

Με ραγισμένη φωνή παίρνω τηλέφωνο σε αριθμούς που δεν-αντι-στοι-χου-νεσε-συ-νδρο-μη-τες, λένε.
πληκτρολογώ μηνύματα που ένας σέρβερ out of order ακυρωνει.

Με ραγισμένη φωνή θρυμματίζω την κάμερα μιας πιθανής τηλεσυνομιλίας.

Τέτοια η φωνή μου πετά στο Catwick,

παίρνει το τρένο για το King’s Cross

και χάνεται σε υπόγειες διαδρομές του underground.

Αν δείτε εκεί, εσείς  μετανάστες-ταξιδιώτες-immigrants,

μικρές κηλίδες που λαμπυρίζουν, σαν τις κωλοφωτιές ας πούμε

ή σαν το ιριδίζον γαλάζιας πεταλούδας,

κομμάτια της φωνής μου είναι.

 

Ήσουν εδώ. Χαρτιά βιβλία σκόρπια, μια αταξία.

Ήσουν εδώ. Μπουμπούκιαζαν οι λέξεις, κάθε πρωί νοτίζονταν οι φθόγγοι, μελίρρυτοι, γλύκαιναν τα νέα, φιλτράριζαν τις πιο βαριές ειδήσεις.

 

Όλα σε τάξη. Αποστειρωμένο σπίτι.

Μυρίζει καθαριστικό, φρεσκάδα!

Και λείπεις.

 

Φθόγγοι τραχιοί που γδέρνουν το λαρύγγι,

με βομβαρδίζουνε ειδήσεις χωρίς έλεος.

Σαν μετανάστη που παλεύει άτσαλα να μιμηθεί

τον ντόπιο όλη η γλώσσα μου.

 

ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΟΔΥΣΣΕΑ, ΜΙΑ ΠΟΡΕΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ή ΜΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ (;)

Η συλλογή χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος έχει τίτλο «Μηνύματα στον Οδυσσέα» και είναι μια πορεία διαλόγου με παραλήπτη ή παραλήπτες όσους έχουν τα γνωρίσματα ενός Οδυσσέα… Η απουσία του Οδυσσέα είναι βέβαια ο βασικός άξονας της αφήγησης γύρω από τον οποίο  περιστρέφονται οι αγωνίες, τα παράπονα και η εξομολόγηση της Πηνελόπης. Σ’ όλα αυτά η Κούλα Αδαλόγλου δίνει μια διαφορετική χροιά. Η αναμονή έχει πλέον εξαϋλωθεί στην καταφατική συνειδητοποίηση της αξίας των μεσοδιαστημάτων, σχολιάζει η Αναστασία Γκίτση: Τα ανάλαφρα μηνύματα του απόντα Οδυσσέα που φαίνεται να ζει το δικό του παρόν παίρνουν τις απαντήσεις του πηνελοπικού παρόντος αναιρώντας το κοινό τοπίο των εραστών.  Ο Οδυσσέας γράφει

«Πάει, τον φάγαμε κι αυτόν τον μήνα!

Γυρίζω σύντομα, θα πρασινίζει το νησί!»

η απάντηση καθηλώνει

«RE: / Κανένα μήνα δεν φάγαμε, αυτός μας τρώει…».

Πέραν της υποφώσκουσας ειρωνικής  διάθεσης, που προφανώς κρατάει ζώσα την επιθυμία της γυναίκας για τον Οδυσσέα, η πληγή που ανοίχθηκε εντός της, διανοίγει στίχους και λέξεις που θα ζήλευαν πολλές Πηνελόπες.

«Αχ, Οδυσσέα dear,

Μου φαίνεται παραλογίζομαι.

Αφήνω το ζεστό νερό να τρέξει πάνω μου,

οι πόροι μου ζητάνε το παρόν

κι όχι το παρελθόν σου.»

Τα ηλεκτρονικά μηνύματα που στέλνει η Πηνελόπη συχνά μοιάζουν με μονολόγους.

Α, ρε Οδυσσέα,

αυτό κι αν με τρελαίνει:

είκοσι χρόνια σε περίμενα

και τώρα που χρειάστηκε να λείψω για δουλειές

ούτε ένα βράδυ δεν μπορείς να περιμένεις…

 

Καλέ μου Οδυσσέα,

αδυνατώ να καταλάβω.

Τι σου ζητώ, ένα χάδι, ένα χαμόγελο.

Πρέπει να ’ρθουν τα πάνω κάτω,

για να μου δείχνεις αφοσίωση;

 

Θα ’ρθεις πάλι για έρωτα.

Θα παραληρεί το γιασεμί

θα ξεσηλώνουνε τα μικροπούλια.

Δε θα μπορέσω να ανταποκριθώ.

Θα ’χω πληγές.

Σου το ’χω πει, δε θέλεις να τ’ ακούσεις;

Σαν μένω μόνη μου

ματώνει η μνήμη

 

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ και ΟΝΕΙΡΑ που αφανίζονται όταν τα απορρίπτουν:  

Το δεύτερο μέρος, με τον γενικό τίτλο ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ, χωρίζεται κι αυτό στα δύο. Το πρώτο τμήμα φέρει τον τίτλο «immigrants/ τρόπον τινά», με τις διαδρομές αγαπημένων immigrants, ίσως και ενός Τηλεμάχου τρόπον τινά, μέσα από απομακρύνσεις, συγκρούσεις αλλά και αποτιμήσεις. και

β) ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΑΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΟΤΑΝ ΤΑ ΑΠΟΡΡΙΠΤΟΥΝ: όπου το σημαντικό στοιχείο είναι η ανατροπή/ απόσταση σ’ ένα από τα γνωστά στοιχεία του μύθου. Στη συλλογή της Αδαλόγλου η Πηνελόπη είναι που φεύγει, μεταναστεύει για την ακρίβεια στην Αγγλία. Κυριαρχούν όμως πάλι θέματα νοσταλγίας, μοναξιάς,  απουσίας, αναζήτησης, προσδοκίας, επιστροφής… Οι διαδρομές σε τόπους, εδώ και αλλού, ο άλλος που πασχίζει να βρει το πρόσωπό του στον ξένο τόπο. Αλλά και διαδρομές εσωτερικές, της ψυχής, μέσα στον χρόνο:

ΘΕΛΕΙ ΔΕ ΘΕΛΕΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ

Από τον ιμάντα πήρα τις βαλίτσες

βγήκα στην αίθουσα αφίξεων

ήσουν τριών και με υποδέχθηκες.

Από τον ιμάντα παίρνεις τις βαλίτσες

βγαίνεις στην αίθουσα αφίξεων

είμαι πενήντα δύο και σε υποδέχομαι.

Θέλει δε θέλει ο χρόνος μίκρυνα

ένα παιδάκι.

Κλαίει ήσυχα και χώνεται στην αγκαλιά σου.

 

Κι όμως, να σου κι εσύ της διασποράς,

κεντρομόλο σ’ είχα στη σπιτική εστία.

Έφευγες λίγο μα ερχόσουν πάλι.

Έχασε η Ιθάκη το νόημά της.

Ιθάκη είναι τέρμα δεν είναι αφετηρία.

 

Και μια ανεξαρτησία που δεν ζήτησες, για μένα μιλάω,

είναι μοναξιά του κερατά.

 

ΡΑΓΙΣΜΑ

Άρχισε να κλαίει, δεν θέλω να φύγουμε,

το πρόσωπό της χωμένο στα φουντωτά μαλλιά  της.

 

Μα εγώ πιότερο συμπόνεσα εκείνο το αγόρι

που έλεγε αστεία, τραγουδούσε , γελούσε παράξενα

κι όταν του είπαν «πάλι κλαίει»

δεν είναι εύκολο να είσαι μακριά απ’ τους δικούς σου ανθρώπους, απάντησε

μ’ ένα μικρό, τόσο δα, ράγισμα στη φωνή του.

 

Βασικό μοτίβο του δεύτερου τμήματος της συλλογής είναι, σύμφωνα με την άποψη της Αναστασίας Γκίτση, το ανέστιο και το δίπολο ΕΔΩ/ΕΚΕΙ:  Το υφάδι της μοναξιάς, της απουσίας, του προσωρινού της ζωής και των συναντήσεων με τον άλλο μεταφέρεται σε πρώτο πλάνο χωρίς να αποδυναμώνει στιγμή τη βεβαιότητα πως  το εδώ και το εκεί που επιθυμεί ο καθένας μας βρίσκεται στον ίδιο μας τον εαυτό όταν αφεθεί στην αγάπη.

«Όλα τα υπάρχοντά μου μια αποσκευή.

Σαλίγκαρος ή χελώνα.

Γυμνοσάλιαγκος χωρίς αυτά, ευάλωτος»  […]

Το θαύμα είναι κοντά σε ό,τι αγαπήσαμε

σε όσους αγαπήσαμε.»

Παρόλο που η συλλογή εμφανίζεται να τέμνεται σε ενότητες, είναι εξίσου φανερό στον αναγνώστη ότι τα τμήματα συνέχονται με ισχυρούς συνεκτικούς αρμούς, με κοινά θεματικά στοιχεία να τα διατρέχουν, έτσι ώστε να συνιστούν ένα όλον· παρά τη διαφορετική μορφή και το διαφορετικό ύφος των επιμέρους. Συνεκτικά στοιχεία το θέμα της απομάκρυνσης και της σπαραχτικής απουσίας, της επιθυμίας για επιστροφή/νόστο, αλλά και το θέμα της διαχείρισης των αισθήσεων, της αφής ιδιαίτερα (προοικονομεί την επόμενη συλλογή: Εποχή Αφής (;)

ΦΙΛΟΣΟΦΩΝΤΑΣ

Απρίλης κι άνοιξη, Θεσσαλονίκη,

εικαστική κατασκευή εν όψει εορτασμού:

στο δάπεδο πρόσωπα-μάσκες, μορφές ελλειπτικές

το ασαφές δηλώνουν της ταυτότητας τιμώμενων, ανώνυμων, νεκρών.

Βιαστικοί επισκέπτες πατούν απρόσεκτα πάνω στα εκθέματα

πάλι και πάλι και συνέχεια,

μα δεν είναι δυνατόν, πώς δεν τα βλέπετε,

φωνάζει η Ελένη.

 

Ιούνιος και βρέχει, Βερολίνο,

εβραϊκό μουσείο, εικαστική κατασκευή «κενό μνήμης»:

χιλιάδες στοιβαγμένα πρόσωπα, στόμα κραυγή.

Η προτροπή του καλλιτέχνη

ο επισκέπτης να πατήσει πάνω τους –

μέθεξη στο μαρτύριο ίσως –

μα εγώ δεν μπόρεσα…

 

Ο ΓΝΩΣΤΟΣ ΜΥΘΟΣ ΠΕΤΥΧΗΜΕΝΑ ΣΥΜΠΛΕΕΙ,  ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΕΜΠΛΕΚΕΤΑΙ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΙΚΑ:

Ο αρχαίος μύθος για τον Οδυσσέα και το ταξίδι της επιστροφής του, για την Πηνελόπη και τις εμμονικές προσδοκίες της μοναξιάς της, προσαρμόζεται σε σύγχρονα δεδομένα. Τα πρόσωπα του μύθου αναδημιουργούνται, ο μύθος ξαναδιαβάζεται. Οι πρωταγωνιστές απομυθοποιούνται, ενσωματώνονται στις αδυναμίες του σημερινού, μας γίνονται πιο οικείοι, έρχονται να μας συναντήσουν στον παρόν. Κρατώντας το ίδιο βασικό πλαίσιο, ο ήρωας/ οι ήρωες ξαναζούν σε μια σύγχρονη πραγματικότητα, στην ουσία γίνεται μια ανα-πλαισίωση του μύθου.

Έτσι, έχουμε μια Πηνελόπη που γράφει στο λάπτοπ, που πονάει στην απουσία, που πηγαίνει σε Συνέδριο Γυναικών αλλά αφήνει φαγητό στο ψυγείο, που σκέφτεται η ίδια να απομακρυνθεί… Κι έναν Οδυσσέα που γυρνά για να ξαναφύγει, αφού Οδυσσέας σπιτικός δεν γίνεται. Έτσι, μέσα από τον αρχαίο μύθο με τα διαχρονικά έτσι κι αλλιώς θέματά του, με πολύ εύστοχο τρόπο θίγονται σύγχρονα πολύπλοκα προβλήματα. Για παράδειγμα, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο (έξυπνα και εύστοχα ίσως) τίθεται το σημερινό πρόβλημα των σχέσεων: πόσο αληθινή και ουσιαστική μπορεί να είναι μια σχέση όταν είναι εξ αποστάσεως, ή, με σύγχρονη ορολογία,  όταν είναι μόνο «ηλεκτρονική»:  

Η ηλεκτρονική επικοινωνία μπορεί να είναι μη-επικοινωνία, όπως και κάθε επικοινωνία εξάλλου, όταν μένει αναπάντητη/ανανταπόδοτη. Στη συγκεκριμένη όμως προσπάθεια επικοινωνίας, όπως αποτυπώνεται σε αυτή τη συλλογή, προστίθεται και η έλλειψη της οπτικής εικόνας, της όσφρησης, των αγγιγμάτων. Κι αν το skype έρχεται να αναπληρώσει την οπτική επαφή, συχνά επιτείνει την έλλειψη της εγγύτητας, τον σπαραγμό της απουσίας:

SKYPE

Το ηλεκτρονικό σου γέλιο

Οι ηλεκτρονικές σου πυτζάμες

Το ηλεκτρονικό σας σπίτι

Το ηλεκτρονικό σας μπαλκόνι με τις γλάστρες

Τα ηλεκτρονικά σας γραφεία

 

Τα ηλεκτρονικά μου γενέθλια

Οι ηλεκτρονικοί μου σύνδεσμοι

Οι ηλεκτρονικές διαβεβαιώσεις μου πως είμαι καλά

 

Αύριο τα ηλεκτρονικά σας παιδιά

Οι ηλεκτρονικές τους λεξούλες

Τα ηλεκτρονικά  τους δώρα

Οι ηλεκτρονικές τους ζωγραφιές

 

Κι ύστερα πάλι, μα τι λες ας είσαι

κι ας τους βλέπεις κι ηλεκτρονικά.

Ας νιώθεις κι ας τους νιώθεις ηλεκτρονικά.

Άφησε τα αυτονόητα.

Εσύ δε τι θα κάνεις

μ’ αυτό το κλομπ που ’ρχεται πίσω σου

να θέλει να σου λιώσει το κεφάλι.

 

Μια σύγχρονη Πηνελόπη θα έλεγε:  «Λείπεις. Αλλά τί Οδυσσέας  θα' σουν αν δεν έλειπες; Γίνεται Οδυσσέας σπιτικός;»:  

Ο καθένας βρίσκει τον τρόπο να πλησιάσει και να απομακρυνθεί καταλλήλως από την ομηρική συνθήκη, γράφει η Πόλυ Χατζημανωλάκη… Και συνεχίζει:

«Ηλεκτρονικά μηνύματα στον Οδυσσέα, ένα πανηγύρι της γλώσσας και των παθών της, εμπλοκή της τεχνικής όρων και των συμβάσεων της ηλεκτρονικής επικοινωνίας, μια πολυτροπικότητα, χρήση αγγλικών όρων, ανατροπές του μύθου. H Πηνελόπη γράφει στο λάπτοπ e- mail, τον εγκαλεί για το ότι καθυστερεί να απαντήσει, ζηλεύει, του στέλνει νέα (η Ελένη έκανε μαστεκτομή)... Γράφει, σβήνει, κρατάει γράμματα στο προσωπικό της αρχείο, υφαίνει το textus της, δεν υπάρχει χωρίς το υφαντό της (τι θα 'κανε η Πηνελόπη χωρίς γράψιμο, τη μόνη της θεραπεία). Ο Οδυσσέας της στέλνει δώρα με την Αθηνά, γράφει σε πολυτονικό και την εξοργίζει...

Παιδεύει τις αναμνήσεις της, την ταυτότητά της, την ελλιπή ερωτική της εμπειρία, στοχάζεται στον χρόνο... ερωτευμένη και ματαιωμένη...

Πώς έζησα τόσον καιρό

μ’ αυτό το πικρό ποίημα στα χείλη

και τα μάτια στραμμένα στο τίποτα.

 

Έλα πιο κοντά, τα μάτια μου βυθοσκοπούν την προσδοκία μου.

 

Πώς έζησα τόσον καιρό

δάχτυλα πλήκτρα μηνύματα

 ειρωνευόμενη απόγνωση.

 

Κάθεσαι δίπλα μου.

Αγγίζω το απαλό σου T-shirt

τραβώ το δάχτυλό μου σαν να ’κανα αταξία.

 

Η βελούδινη κουρτίνα στα βλέφαρά σου.

 Γυρνάς, αγάπη μου.

Χλιαρή ραστώνη.

Βάζω σημάδια,

 

μη χάσω τις στιγμές.

 

Κάθεσαι δίπλα μου

 όμως νηστεύεις το ταξίδια.

Φιλιά σαν κλάμα.

 

Καιρός χωρίς μηνύματα.

Η φωνή σου στ’ αυτιά μου

σαν ψίθυρος σαν καταιγίδα.

 

Τη φουρτουνιασμένη ακινησία σου

θραύεις επάνω μου…

 

Μπαίνεις στο οπτικό μου πεδίο

και σαν ηλιοτρόπιο

σ’ ακολουθώ

 

μαγνητισμένη.

 

Ετοιμάζεσαι να φύγεις

και πονώ.

 

Κι η μικρότερη απομάκρυνσή σου δυσβάσταχτη.

 

Τόσο δήθεν τυχαία είχα διαλέξει

την πολυθρόνα που σε περίμενα

τη μουσική και το ρούχο

 

 τόσο τυχαία

η συγκυρία του δευτερόλεπτου

τα ακύρωσε όλα.

 

Πόσο άπιαστα πράγματα κυνηγήσαμε;

Πόσο λίγο φορές το άγγιγμά σου…

Πεταρίζει το μάτι σου στο αλλού

 

σφίγγεται η καρδιά μου.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η προσέγγιση της Αναστασίας Γκίτση για τον… εκσυγχρονισμό της Πηνελόπης: Η Πηνελόπη της Ιθάκης εκσυγχρονίστηκε, δεν αφήνει τις σκέψεις της να λιώνουν στο αχανές κενό του δωματίου με τον φινετσάτο αργαλειό. Ούσα γυναίκα πρότυπο της ιστορίας αποτινάζει το στερεότυπο. Δεν επαφίεται πια σε μια επιβεβλημένη κατάσταση αφωνίας και αναμονής που της χρέωσε ένας κάποιος Όμηρος. Δια πένας Κούλας Αδαλόγλου γίνεται η persona centrale με κέντρο αναφοράς αφ’ εαυτού της. Δεν χρειάζεται να αντλεί την ύπαρξη της από την παρουσία του συζύγου της, αλλά επιβάλλει την αξία της στο ιστορικό -λογοτεχνικό εν προκειμένω- πεδίο,  μέσα από την επαφή με τον ίδιο της τον εαυτό.

Η μεταξύ τους συζυγική σχέση υφίσταται, γίνεται καθημερινή, απτή, ηλεκτρονική. Δεν σκανδαλίζει με την αμεσότητα των λέξεων ούτε με την απομάγευση των ιστορικών προτύπων και δυαδικών νοητικών συσχετισμών:

παρούσα-απών

αναμένει-ταξιδεύει

πιστή-ελεύθερος

παρόν-παρελθόν κ.τ.λ.

«Οδυσσέα Dear,

ελπίζω να περνάς καλά με την αντροπαρέα σου.

Και να σου πω ότι, παρά την άρνησή σου για βοήθεια

βρήκα του αριθμητικούς συσχετισμούς που με  βασάνιζαν.  Ευελπιστώ, λοιπόν, να ολοκληρώσω το υφαντό που

 σχεδιάζω.

Με άλλα λόγια, τα καταφέρνω και χωρίς εσένα»

Τα καταφέρνει και χωρίς τον Οδυσσέα η Πηνελόπη. Στο γνωστό μύθο η καρτερία της και η υπομονή της ενισχύονται με την επινόηση του υφαντού που δεν ολοκληρώνεται ποτέ. Στον Οδυσσέα, τρόπον τινά η ηρωίδα αντιστέκεται με το γράψιμο, με τα μηνύματα που στέλνει και τα ημερολόγια που κρατάει. «Το γράψιμο κρατάει όσο και η ζωή μας», λέει σ’ ένα στίχο της η ποιήτρια, «ενώ τα υφαντά τελειώνουν κάποτε». Κι εμμέσως καταλαβαίνουμε ότι το γράψιμο είναι η ποιητική της τέχνη, στην οποία βρίσκει δια βίου καταφυγή, όταν η ίδια η ζωή είναι φειδωλή να της δώσει συναισθηματική ανάταση κι έκσταση.

Η γραφή, λοιπόν,  είναι που κάνει, έστω για λίγο, να μη νοιώθεται η πληγή από τη μοναξιά, την απουσία, την αναμονή. Η Πηνελόπη αυτό τον τρόπο βρήκε για να πολεμήσει τους δικούς της Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες: 

Γράφω

ημερολόγιο

γράφω μηνύματα

γράφω.

Τι θα ’κανε η Πηνελόπη χωρίς γράψιμο;

Μ’ αυτό παλεύει τη φθορά, τον χρόνο,

τη λαγνεία, τον φόβο, την απόγνωση

Είναι η γραφή, λοιπόν, διαπιστώνει κι ο Μιχ. Μπακογιάννης στο δικό του σχολιασμό, που λειτουργεί σχεδόν ως φάρμακο νηπενθές για τη μακροχρόνια απουσία του Οδυσσέα και για τη βασανιστική και επίμονη παρουσία και επενέργεια του χρόνου, του φόβου και της φθοράς. Είναι τα γράμματα και οι λέξεις των ποιημάτων αυτής της ενότητας που αναπαριστάνουν τον φαντασιακό διάλογο της Πηνελόπης με τον απόντα από την οικογενειακή εστία σύντροφό της. Είναι η γραφή που μιλά ξεκάθαρα και χωρίς ψιμύθια για την ειλικρίνεια ή τη σκληρότητα των συναισθημάτων. Αλλά η γραφή φαίνεται να γίνεται και το μέσον με το οποίο η Πηνελόπη θα οικοδομήσει την έμφυλη ταυτότητά της, φτάνοντας στο σημείο να αντικρίσει με μια διάθεση ειρωνείας και αυτοσαρκασμού την απουσία του Οδυσσέα, υπονομεύοντας ταυτόχρονα τη στερεοτυπική απεικόνιση του μυθικού εαυτού της

Τα νεωτερικά στοιχεία με τα οποία εμπλουτίζεται ο μύθος,  έχουν μια υποδόρια ειρωνική διάθεση. Πιο χαρακτηριστικές είναι οι ειρωνικές νύξεις της Πηνελόπης προς τον Οδυσσέα για την απουσία του που μακραίνει μέσα στα χρόνια. Η Πηνελόπη του μύθου και κάθε άλλη Πηνελόπη τα καταφέρνουν και μόνες τους. Η Αλεξάνδρα Μπακονίκα σχολιάζει: Κι ενώ από τη μια μεριά η Πηνελόπη έχει ανάγκη τη λαγνεία, την τρυφερότητα και την αφοσίωσή του Οδυσσέα, από την άλλη διατηρεί την αξιοπρέπειά της, την αυτοκυριαρχία, το κριτικό της πνεύμα. Νεωτερικό στοιχείο είναι και η προτροπή της να την κατακτήσει με το πολυμήχανο πνεύμα του από κάποιον «άλλον» άνδρα που την διεκδικεί. Διαβάζουμε τους στίχους: Ο άλλος έρχεται με στήθος που καίγεται… εσύ πού είσαι Οδυσσέα;… Ο άλλος επέλαση ασυγκράτητη, μπαίνει για μπόρα ή για λυγμό/κρατάει λεπίδι, κόβει τους αρμούς μας… εσύ κοντά μου, αλλά απ’ έξω, ανήσυχος. «Βρες τρόπο να με βάλεις στην πρίζα», προτρέπει τον Οδυσσέα, «τα χιόνια μούλιασαν τα καλώδια των αισθήσεών μου».

 

Και ένα κείμενο της Χλόης Κουτσουμπέλη για τον ΟΔΥΣΣΕΑ της Κούλας Αδαλόγλου:

Για να ανατρέψεις τα αρχέτυπα, πρέπει άριστα να τα κατέχεις. Για να παίξεις με τη γλώσσα, για να ανακατέψεις δηλαδή όρους της σύγχρονης τεχνολογίας και της κοινωνικής δικτύωσης με εκφράσεις της καθομιλουμένης και της νεανικής αργκό ταυτόχρονα με ξαφνικά ιριδίζοντα σαλιγκάρια μετά τη βροχή εξαίσιας έμπνευσης, έτσι ώστε να κατορθώσεις ένα άρτιο ποιητικό αποτέλεσμα που να διακατέχεται παράλληλα και από έναν τέλειο ρυθμό, θέλει μαεστρία τεχνίτη. Για να κατασκευάσεις έναν ολόκληρο ποιητικό κόσμο όμως με δικούς του νόμους και κανόνες μέσα σε μία μόνο σύνθεση, χρειάζεται έμπνευση και εξυπνάδα, διεισδυτικότητα και βάθος, σκληρή δουλειά και ταλέντο.

Η Κούλα Αδαλόγλου, φιλόλογος με μεταπτυχιακό στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και διδακτορικό στο ΑΠΘ στη διδασκαλία της γλώσσας και στην αξιολόγηση της γραφής, σχολική σύμβουλος φιλολόγων, διευθύντρια από το 2007-2011 στο Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο Αμπελοκήπων Θεσσαλονίκης, μέλος της συγγραφικής ομάδας των βιβλίων Έκφραση-Έκθεση, που εισήγαγαν την επικοινωνιακή γλωσσική διδασκαλία στο Λύκειο, με άλλες πέντε ποιητικές συλλογές και μία συλλογή διηγημάτων πίσω της, θα μπορούσε παρ' όλο το εντυπωσιακό της βιογραφικό να μην κατορθώνει τίποτε από τα προαναφερθέντα. Ευτυχώς όμως για τους αναγνώστες της, η τελευταία της ποιητική συλλογή με τον ευρηματικό τίτλο Οδυσσέας, τρόπον τινά, πραγματικά τα συγκεντρώνει όλα.

Συγκεκριμένα, στο σύμπαν που επαναδημιουργεί η Κούλα Αδαλόγλου, η Πηνελόπη γράφει σε ένα λάπτοπ και στέλνει μέιλ στον Οδυσσέα στην πρώτη ενότητα της συλλογής, με τίτλο «Μηνύματα στον Οδυσσέα», κάποια από αυτά είναι σε πρώτη και σε δεύτερη γραφή, άλλα δεν θα σταλούν ποτέ: 

άλλα σου στέλνω, άλλα σβήνω, άλλα φυλάγω στο προσωπικό μου αρχείο. 

Η Πηνελόπη ως ποιητικό υποκείμενο απευθύνεται στον Οδυσσέα στο δεύτερο πρόσωπο με διάφορες προσφωνήσεις που υποδηλώνουν και το ευρύ φάσμα αντιφατικών συχνά συναισθημάτων, που κυμαίνονται από την τρυφερότητα και την αγάπη έως την πικρία και τον σαρκασμό, όπως: 

Α ρε Οδυσσέα, Καλέ μου Οδυσσέα, Αγαπημένε μου Οδυσσέα, Αντιστύλι μου, Οδυσσέα Dear, Γερνάς αγάπη μου, σκοτεινιάζεις αγάπη μου.

Μερικές φορές, ο Οδυσσέας από τρόπον τινά απρόσωπος αποδέκτης αποκτά μία υπόσταση σκιάς, υπάρχει μία υπόνοια επικοινωνίας, κάποιος τελικά έστω απών υπάρχει στην άλλη άκρη του διαλόγου, έτσι στη σελίδα 12, σε ένα ποίημα με πλάγια γράμματα, αυτός εκφράζει νόστο και τρυφερότητα, σε ένα άλλο στη σελίδα 17, μέσα από την απάντηση της Πηνελόπης σε δικό του μήνυμα (στα ποιήματα που αυτή απαντάει σε δικά του μηνύματα μπαίνει το πρόσημο Re), μας μεταφέρεται μία φράση αγανάκτησής του:

«Τι δουλειά έχει εκεί ο Τηλέγονος, να τσακιστεί να φύγει»,

μία φράση τραγικής ειρωνείας αφού, σύμφωνα με την Τηλεγονία, ένα πανάρχαιο έπος-συνέχεια της Οδύσσειας, που αποδίδεται στον Ευγάμονα, ο Τηλέγονος, γιος του Οδυσσέα και της Κίρκης, κάποια στιγμή θα σκοτώσει τον πατέρα του. Απαντάει λοιπόν η Πηνελόπη και λέει στον Οδυσσέα ότι, στο κάτω κάτω: 

ο Τηλέγονος είναι δικός σου συγγενής και έγραψε πως έρχεται... Ας φρόντιζες να ήσουν εδώ.

Η Κούλα Αδαλόγλου, είπαμε, κατέχει άριστα την αρχαιοελληνική γραμματεία, πράγμα που της επιτρέπει να παίζει αριστοτεχνικά με το υλικό της με τη λεπτή ειρωνεία του γνώστη. Ο Οδυσσέας γράφει με γραμματοσειρά σε πολυτονικό, βάζει περισπωμένη στο μαυ, του μαύρου χιούμορ, της ίδιας της αίσθησης του χιούμορ δηλαδή που διατρέχει όλη τη συλλογή.

Στη σελίδα 22, επίσης ο Οδυσσέας ανακοινώνει στην Πηνελόπη ότι στη διάρκεια του ταξιδιού του, έδωσε μία εσάρπα στην Αθηνά να της τη φέρει.

Αν θα προλάβει η όποια Αθηνά, 

απαντά η Πηνελόπη και αυτός ο στίχος ίσως πιο περιεκτικός από όλους συνοψίζει όλη τη ματαίωση, τη ζήλια, την πικρία, την ισοπέδωση. Ένα παιχνίδι με λεπτές ισορροπίες πάλι της Πηνελόπης. 

Ποια Αθηνά εννοείς, Πότε θα μου τη φέρει; 

Αυτό που υπονοείται είναι πιο δυνατό από αυτό που προφέρεται.

Τέλος, στη σελίδα 23, ο Οδυσσέας στέλνει ένα μήνυμα αναγγελίας του ερχομού του: 

Πάει, τον φάγαμε κι αυτόν τον μήνα! Γυρίζω σύντομα, θα πρασινίζει το νησί... 

για να λάβει την εύστοχη απάντηση από την Πηνελόπη.

Re: Κανένα μήνα δεν φάγαμε, αυτός μας τρώει...

Σε όλα τα υπόλοιπα ποιήματα-μηνύματα η Πηνελόπη απευθύνεται σε έναν συνομιλητή τρόπον τινά, όχι εντελώς πραγματικό, όχι εντελώς εκεί, όχι εντελώς Οδυσσέα. Είναι, θα έλεγε κανείς, μία συνομιλία όχι της αρχετυπικής Πηνελόπης αλλά της Γυναίκας με τον βαθύτερο εαυτό της, με την ίδια τη δημιουργική της δύναμη, με το υφάδι, με τον ίδιο της τον ιστό, με τη μοναξιά, με την απώλεια, αλλά και με το χάρισμα της γραφής. Με τον άντρα που ακόμα και αν ήταν παρών, θα ήταν ουσιαστικά απών, εξόριστος και μετανάστης για πάντα όχι από το σώμα της, αλλά από τη βαθύτερή της ουσία.

Ιθάκη είναι η Πηνελόπη, ένα απρόσβατο νησί, όπου ο Οδυσσέας γυρίζει ή δεν γυρίζει αδιάφορο, αφού το ίδιο το στοίχημα, δηλαδή η πραγματική επιστροφή, έτσι κι αλλιώς έχει για πάντα και από πάντα αποκλειστεί.

Στο σύμπαν των ανατροπών που σκιαγραφεί η Κούλα Αδαλόγλου, η Πηνελόπη λείπει σε ταξίδι στο Συνέδριο γυναικών, οι μνηστήρες έφυγαν, ο Εύμαιος ερωτοτροπεί με μία νεαρή θεραπαινίδα, η ωραία Ελένη έκανε μαστεκτομή. Και το μεσοδιάστημα ανάμεσα σε μία παρουσία και μία απουσία είναι το κέρδος.

Πίσω από τη φαινομενική σκληρότητα και τον σαρκασμό, όμως, υποφώσκει μία τρυφερότητα, μία ματωμένη ευαισθησία, μία λεπτή απόχρωση προσδοκίας πριν από την άλωση του Άλλου. Ποιος είναι αυτός ο Άλλος σ' αυτή τη συλλογή που καραδοκεί να τα μετατρέψει όλα σε στάχτη; Που κόβει τους αρμούς μας; Που κρατάει λεπίδι; 

Πολυμήχανο σε είπαν, διεκδίκησέ με 

λέει η Πηνελόπη στον Οδυσσέα. Μπορεί όμως ο έρωτας να νικήσει τον Θάνατο;

Αστράφτουν οι ερωτικοί στίχοι της Κούλας Αδαλόγλου πάνω στο πολυποίκιλτο υφαντό της.

Βελονιά βελονιά
από τα μάτια μου στα μάτια σου
ο έρωτας μας έραψε απόψε.

Αν η πρώτη ενότητα μπορεί να χαρακτηριστεί ως μία Οδύσσεια, αυτή της Πηνελόπης, ενός ταξιδιού ψυχής από τον θυμό και την πίκρα ως τη σιωπηλή αποδοχή και κατανόηση, μία «τρόπον τινά» διεύρυνση των ορίων της αγάπης, η δεύτερη ενότητα, με τον τίτλο «Διαδρομές», εξετάζει όλες τις εκφάνσεις του νόστου. Γιατί μετανάστες είμαστε, σύμφωνα με την ποιήτρια, από μία παιδική ηλικία που όλο διαφεύγει, σε μια χώρα ανεξαρτησίας που δεν επιλέξαμε, από μία γλώσσα με λέξεις που δεν μπορούμε να προφέρουμε πια γιατί «μας γδέρνουν το λαρύγγι», με τηλεφωνήματα χοάνες που μας ρουφούν, ανάμεσα στο εδώ και στο εκεί μετέωροι να διασχίζουμε μία Μάγχη, σε μία πραγματικότητα με τεχνικούς όρους και τεχνητή ζωή στο Skype, όπου όλα ματαιώνονται και αφανίζονται. Μετανάστες από μία επικοινωνία με τον Άλλο, που για κάποιον λόγο ποτέ δεν ολοκληρώνεται, από αεροδρόμιο σε αεροδρόμιο, από μπίρα σε μπίρα, από ανάμνηση σε ανάμνηση.

δεν είναι εύκολο αν είσαι μακριά απ' τους δικούς σου ανθρώπους, απάντησε

μ' ένα μικρό, τόσο δα, ράγισμα στη φωνή του.

Ο ποιητικός κόσμος της Κούλας Αδαλόγλου είναι ένα deadline, όπως λέει και η ίδια, με την ίδια τη ζωή. Πραγματεύεται την απώλεια και τη μοναξιά με έναν τρόπο καθόλου δακρύβρεχτο, αλλά πρωτότυπο και ιδιαίτερο. Κάθε ποίημα αποτελεί μία μικρή ιστορία για άντρες, γυναίκες, ξένους και οικείους, και ακόμα για οικείους που για πάντα έγιναν ξένοι. Μία εξαιρετική ποιητική συλλογή που απόλαυσα!

ΤΙ ΘΑ ’ΚΑΝΕ Η ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΧΩΡΙΣ ΓΡΑΨΙΜΟ:

Γράφω ημερολόγιο γράφω μηνύματα γράφω. Τι θα ’κανε η Πηνελόπη χωρίς γράψιμο; Μ’ αυτό παλεύει τη φθορά, το χρόνο, τη λαγνεία, τον φόβο, την απόγνωση. Τα υφαντά τελειώνουν κάποτε, το γράψιμο κρατάει όσο κι η ζωή μας…(ΓΡΑΦΩ κι άλλα Μηνύματα στον Οδυσσέα από τη συλλογή της Κούλας Αδαλόγλου ΟΔΥΣΣΕΑΣ, ΤΡΟΠΟΝ ΤΙΝΑ, εκδόσεις Σαιξπηρικόν, Θεσσαλονίκη 2013) με ΚΛΙΚ εδώ:

https://ai2avatongar.blogspot.com/2018/06/blog-post.html