Η ΟΔΥΝΗ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΩΝ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ

(… στην Αποθήκη Καταλοίπων Ηδονής του Κώστα Καναβούρη…)

Θα σε χτίσω μέσα μου

Όπως που χτίζουνε οι Άρχοντες   Στον τοίχο

Όλους τους εχθρικούς τους έρωτες

Όπως που οι Άρχοντες προδίδουν   Όλες τις οχυρώσεις

Για ένα κορμί κατάμονο   Που μήτε η θάλασσα το θέλησε

Στο πάνω μέρος της οργής.   Μια μέρα θα σε χτίσω

Επιστρέφοντας εκεί απ' όπου άρχισα:

Αιώνες να σε χτίζω

Κι ακόμα ούτε τα θεμέλια   Δεν έχω κατορθώσει

Στο κορμί σου!..

(ένα ποίημα με τίτλο ΑΠΟΘΗΚΗ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ ΗΔΟΝΗΣ από τη συλλογή μ’ αυτό τον τίτλο του  Κώστα Καναβούρη, εκδόσεις ΜΕΛΑΝΙ 2018)

 

ΣΧΟΛΙΟ  ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΙΤΛΟ: (την αφορμή και το ερέθισμα της συγγραφής σύμφωνα με τη σημείωση των τελευταίων σελίδων του βιβλίου): 

Από την πρώτη εκδοτική εμφάνιση του Κώστα Καναβούρη  —το 1982— μέχρι σήμερα, τα θέματα που τον απασχολούν ήταν και είναι:

η ποιητική,   το σώμα,   ο πόθος των σωμάτων…

Μόνο που, για την έναρξη και ολοκλήρωση στη συνέχεια της παρούσης συλλογής, ο ερεθισμός προκλήθηκε μέσα από την οδύνη.

Όταν τον Ιανουάριο του 2011 τα βήματά του τον οδήγησαν στο Μουσείο Μπενάκη όπου εκτίθονταν μέρος των έργων της συλλογής Prinzhorn της Ψυχιατρικής Κλινικής Χαϊδελβέργης, περιόδου 1850-1930.

Θέμα της τα αίτια θανάτου, η ευθανασία και η συγκαλυμμένη εξόντωση των ψυχικά ασθενών στην εποχή του Ναζισμού.

Τότε που υπεύθυνος για την εξόντωση εκατομμυρίων ατόμων μέσα σε θαλάμους αερίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν ο Γερμανός Αξιωματικός των Ναζί Adolfh Eichmann.

Τα αποτρόπαια εγκλήματα των στρατιωτών και αξιωματούχων των SS πραγματοποιούνταν λόγω υπακοής στην εξουσία και εκτέλεσης εντολών τών οποίων η αναδρομή της ιστορίας αποτελεί απόδειξη αυτής της διαπίστωσης.

 Η ευρέως αποδεκτή εξήγηση αυτής της συμπεριφοράς ήταν  η αυταρχική τευτονική διαπαιδαγώγηση και η καταπιεσμένη —κυρίως σεξουαλικά— παιδική ηλικία των Γερμανών.

Τότε που η κοινοτοπία του κακού εξελίσσονταν όλο και πιο απροκάλυπτα σε κοινοτοπία της κανονικότητας.

Με αποτέλεσμα να κηρυχτεί ένας επίσημος πόλεμος «προς τα μέσα», μια κτηνωδία

 «δια νόμου εξόντωσης της άχρηστης ζωής»,

και να οδηγηθεί στο θάνατο πλήθος ιδρυματοποιημένων παιδιών,  Εβραίων  τσιγγάνων και… μπολσεβικιστών,

«μη αποδοτικών» ασθενών,

είτε με ομαδικές εκτελέσεις, είτε μέσα σε θαλάμους αερίων, είτε με την μέθοδο της ασιτίας.

Με την μέθοδο της ασιτίας μακράς διάρκειας πεθαίνει, τον Ιούλιο του 1943 και  ο γόνος αστικής οικογένειας, έγκλειστος στο ίδρυμα Έγκλφινγκ με διάγνωση κατατονίας, ο Joseph Schneller.

Και ο βαθιά πολιτικοποιημένος ποιητής Κώστας Καναβούρης, επισκεπτόμενος την έκθεση της συλλογής Prinzhorn, στέκεται  μπροστά στα σχέδια ενός μεγαλόπνοου αρχιτεκτονικού σχεδίου του J. Schneller, που αφορούσε κάποιο κολοσσιαίων διαστάσεων κτίριο, η κατασκευή τού οποίου απαιτούσε 400 χρόνια!..

Θέλοντας έτσι ο έγκλειστος του ιδρύματος να επανορθώσει το ότι «η εκκλησία απαγόρευε τη χριστιανική συνουσία».

Δυστυχώς τίποτα από όλο αυτό το «οικοδόμημα» δεν σώθηκε εκτός από τον άκρως ευρηματικό τίτλο του: «Αποθήκη καταλοίπων ηδονής».

Ό,τι ακριβέστερο, κατά την άποψη του Κώστα Καναβούρη, και βαθύτατα ποιητικό έχει γραφτεί για το ανθρώπινο σώμα, γι’ αυτή την τραγική κτίση της πάσχουσας αθανασίας που περιέχει τα πάντα.

Σ’ αυτού την οδύνη και στη μακράς διάρκειας ασιτία αφιερώνει ο ποιητής το πρώτο ποίημα της συλλογής (σελ. 11).

 

ΑΠΟ ΠΕΙΝΑ μνήμη Joseph Schneller (Γιόζεδ Σνέλερ)

Σκουριά, πολλή σκουριά

Μόλις βγαλμένη από τα βράγχια του ψαριού.

Με ό,τι έχει ταΐζει η μάνα το παιδί της

Μ’ αυτό το τίποτα που φτιάχνει τον Θεό

Κι ύστερα μπαίνει μες στα μάτια του

Και τον τυφλώνει.

 

Εκτός από τον Γιόζεφ Σνέλερ, το βιβλίο αυτό το κατοικούν και άλλοι νεκροί. Προσφιλή και αγαπημένα στον συγγραφέα πρόσωπα:

Η μητέρα του ποιητή, που τα δάκρυά της κυλούν καθώς βουβή εμφανίζεται για μια και μοναδική στιγμή,

ο Ρώμος Φιλύρας στο Δρομοκαΐτειο,

ο Γκέοργκ Τρακλ αλλά και άλλοι πολλοί.

Μορφές εκτελεσμένων, αυτόχειρες ή πρόσωπα τραγικά που αφέθηκαν να βουλιάξουν, να βυθιστούν για πάντα μέσα σε μια θάλασσα λύπης...

Κι όλα αυτά ίσως να είναι στοιχεία που ενισχύουν την αντίληψη  ότι, αν μπορεί να υπάρξει μια απάντηση στο αίνιγμα του κόσμου και του ανθρώπου, ίσως να βρίσκεται μόνο στον χώρο της ποίησης.

Και, τελικά,  μπορεί να μην είναι φευγαλέα  η  πεποίθηση κάποιων ότι

«όλοι οι ποιητές του κόσμου συνδέονται μεταξύ τους με μυστηριώδεις και σκοτεινούς δεσμούς αίματος και ο επόμενος ποιητής έρχεται να προσθέσει στίχους στο ημιτελές ποίημα που άφησε ο προηγούμενος, κι έτσι συνεχίζει εδώ και τόσους αιώνες να γράφεται το μεγάλο ποίημα του κόσμου χωρίς ποτέ να ολοκληρώνεται…» (Σταμάτης Πολενάκης)

 

Θα μείνουμε στο σώμα μας!..

Δε γίνεται πια να ηττηθούμε!

Κάποτε θα μπορούσαμε να ηττηθούμε.   Όχι πια.

Τώρα δεν γίνεται.   Τώρα η ήττα είναι ανέφικτη.

[ΣΚΛΗΡΗΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ από τη συλλογή του Κώστα Καναβούρη ΑΠΟΘΗΚΗ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ ΗΔΟΝΗΣ, Μελάνι 2018

κι άλλες επιλογές από την εν λόγω συλλογή

μαζί με μια απάντηση του Ποιητή για το ποια είναι σήμερα τα κατάλοιπα της ηδονής

και ως κατακλείδα το ΣΧΟΛΙΟ του Διαμαντή Αξιώτη στον «Αναγνώστη» - Art by banksy ] 

 

 

ΔΙΑΓΝΩΣΗ (από την ίδια συλλογή)

Απέναντι θα είναι πάντα η Ελευσίνα

Απέναντι θα είναι πάντα η Ιεριχώ.

Απέναντι θα είναι πάντα το κορμί σου.

Και θα είναι χαράματα

Και θα είναι νοσοκομείο

Και θα σε λένε ερείπιο

Με κλωνάρια βαθιάς τριανταφυλλιάς.

Είναι άνοιξη.

Δεν ξέρω γιατί, αλλά στην αρρώστια - ιδίως στη θανατηφόρα –

Είναι πάντοτε άνοιξη.

 

ΥΠΝΟΣ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

(αποσπάσματα από το σχόλιο του Κώστα Παπαγεωργίου για τη συλλογή του Κώστα Καναβούρη): 

 

«Το ανθρώπινο σώμα είναι η κατοικημένη πατρίδα του καθενός∙ έχει την πανίδα και τη χλωρίδα του. Σε όλη του την έκταση διασχίζεται από το πολυτιμότερο αγαθό του, που είναι το αίμα∙ το ανακυκλούμενο αυτό ποτάμι που δεν εκβάλλει παρά στον εαυτό του, που δεν είναι παρά μια ματαιότητα κινούμενης ακινησίας∙  περιβάλλει προστατευτικά όλους τους ενοίκους του σώματος και μοναδικό του σύνδρομο του είναι η ίδια η ζωή, ενώ το κόκκινο χρώμα του κάποτε μετατρέπεται σε λευκό των κύκνων. Κάποια στιγμή ο ρυθμός του αλλοιώνεται και η ορμή του καταλαγιάζει∙ το μολύνουν οι αρρώστιες, γνωστές ή άγνωστες, ανώνυμες, χωρίς τίτλο, σαν τα πουλιά που, όταν τ’ αφήνουμε ελεύθερα για να πετάξουν, αυτά επιστρέφουν και καρφώνονται στο σώμα μας…

Ο Κώστας Καναβούρης άδραξε την ευκαιρία που του προσέφερε ένας τίτλος που τυχαία υπέπεσε στην αντίληψή του, ένιωσε να αφυπνίζονται μέσα του μνήμες, και να αναβιώνουν βιώματα, ηδονικά και οδυνηρά, του σώματος και της ψυχής, και επιστρατεύοντας κατακτημένες τεχνικές, με την επιβαλλόμενη κρυπτικότητα, με ελεγχόμενη συγκίνηση, όσο χρειάστηκε αποστασιοποιημένος από εστίες τραυματικών αναθυμιάσεων του παρελθόντος, κατόρθωσε να πραγματοποιήσει, με τρόπο αξιοζήλευτο τον στόχο του: να υμνήσει το σώμα: «Αυτή τη σκοτεινή δύναμη που σπρώχνει το σύμπαν προς τα έξω, αυτή την τραγική κτίση της πάσχουσας αθανασίας που περιέχει τα πάντα»

 

ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΚΙΝΗΣΗΣ

(από τη συλλογή του Κώστα Καναβούρη ΑΠΟΘΗΚΗ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ ΗΔΟΝΗΣ, Μελάνι 2018)

Το σύνδρομο του αίματος είναι εκείνο το κορμί

Που χάθηκε σαν κύκνος, κύκνος λευκός

Χωρίς ελπίδα δηλαδή.

Δεν πάει πουθενά

Εδώ μένει το κατάλευκο λευκό των κύκνων.

δεν έχει πιο θάνατο

Δεν έχει πιο απελπισία

Φτερά κλειστά από πάντα

Πώς έγινε;

Πώς έγινε και μέχρι εδώ πεθάναμε;

 

ΑΚΑΤΑΣΧΕΤΗ ΑΙΜΟΡΡΑΓΙΑ

Στερείται  αίματος το επιχείρημα

Μονάχα το νερό υπάρχει πια εντός του επιχειρήματος

Μεταλλικό νερό, όλο από λόγχες καμωμένο.

Στα εύκολα ποιήματα αυτό λέγεται θεόθεν αλητεία

Στα εύκολα σώματα αυτό λέγεται ακατάσχετη αιμορραγία.

Και στις δύο περιπτώσεις

Όσο κι αν το επιχειρήσουμε

Δεν απομένει τίποτα για σένα και για μένα.

[από τη συλλογή του Κώστα Καναβούρη ΑΠΟΘΗΚΗ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ ΗΔΟΝΗΣ, Μελάνι 2018]

 

ΑΦΩΝΟΣ  ΣΤΗΘΟΛΑΛΙΑ

(από τη συλλογή του Κώστα Καναβούρη ΑΠΟΘΗΚΗ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ ΗΔΟΝΗΣ 2018)

Γιατί σε σώζει ο ποιητής;   Γιατί είναι ποιητής

Αν τον μυρίσεις, μυρίζει μαύρο.

Γιατί σε σώζει ο γιατρός;   Γιατί είναι γιατρός

Αν τον μυρίσεις , μυρίζει μαύρο του λευκού.

Όμως ο γιατρός   Αν δεν κρατάει το νυστέρι σαν μολύβι, σε σκοτώνει.

Αργά ή γρήγορα έρχεται η στιγμή:

Σε σκοτώνει κι αναβλύζει η άφωνος στηθολαλιά

Ως θρήνος της εμπιστοσύνης προς την απέραντη ζωή:

Μια από μέσα σιωπή. –

Το ίδιο συμβαίνει και με τον ποιητή.

Αν δεν κρατάει το μολύβι σαν νυστέρι, σε σκοτώνει.

Σε σκοτώνει βαθιά, πιο βαθιά κι απ΄τον Θεό.

Ύστερα σε παίρνουν από την πίσω πόρτα

Και σε θάβουν πολύ μακριά

Γιατί ο Θεός δεν θέλει να ξέρει.

 

ΚΑΤΑΓΜΑ ΚΟΠΩΣΕΩΣ

Στο μετατάρσιο της προσευχής πέφτει το βάρος

Όταν τα γεγονότα είναι σκληρά·

Ύστερα όμως σπάζουνε τα γόνατα της προσευχής

Γιατί τα γεγονότα είναι πάντοτε σκληρά.

Αλλιώς δεν βγαίνει νόημα από τις Καρυάτιδες

Και ούτε που θα γινόταν το σπίτι μας Ερέχθειο –

Κατεβαίνει η μητέρα μου και κλαίει.

Δεν λέει τίποτα.

Μαζεύει τα σπασμένα αγάλματα και αποσύρεται

Έχει πεθάνει κι ακόμα κλαίει.

Ακόμα μαζεύει τα λυγισμένα γόνατα της προσευχής.

 

ΑΝΕΝΔΟΤΟΣ ΙΣΤΟΣ

Θα σε πιάσω από τις άκρες   θα σε διπλώσω με προσοχή

Όπως που διπλώνουν τα νυφικά σεντόνια

Έτσι θα γίνει

Θα σε πιάσω από τις άκρες

Και δεν θα περισσεύει τίποτα απ’ το λευκό

Ούτε καν ο μαύρος ήχος

Καθώς θα σπάζει το ανένδοτο

Εκείνης της σημαίας της μεσίστιας

Εκείνος ο ανένδοτος ιστός   Που ήταν το κορμί σου!..

[από τη συλλογή του Κώστα Καναβούρη ΑΠΟΘΗΚΗ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ ΗΔΟΝΗΣ, Μελάνι 2018]

 

ΘΑ ΔΩ ΤΑ ΣΠΛΑΧΝΑ ΣΟΥ ΤΗΝ ΩΡΑ ΠΟΥ ΚΟΙΜΑΣΑΙ

(τότε που ησυχάζει ο ωκεανός και μηρυκάζουν αρμύρα τα ναυάγια… Εκεί, σ’ εκείνο το μεγάλο βάθος της σκουριάς θα δω τα σπλάχνα σου… Μην κοιτάζεις!.. Κατεβαίνω… - ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΝΑΒΟΥΡΗΣ, ΑΠΟΘΗΚΗ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ ΗΔΟΝΗΣ, Μελάνι 2018)

«Χωρίς αμφιβολία, η Αποθήκη καταλοίπων ηδονής είναι ένα βιβλίο ποτισμένο από την αγωνία του θανάτου. Γεμάτο από σκοτεινές εικόνες και δυσοίωνα οράματα. Μέσα από τις σκοτεινές αυτές εικόνες, ωστόσο, αναδύεται συχνά μια άλλη πραγματικότητα, ένας κόσμος άλλος, ένας κόσμος πίστης και ελπίδας που βρίσκεται εδώ, σ’ αυτή τη ζωή, κάτω από τα έκθαμβα μάτια μας. Παράδειγμα, το ποίημα που ο ποιητής αφιερώνει στην κόρη του, το οποίο ξεκινά περιγράφοντας έναν κόσμο φρίκης και σκληρότητας. Το ποίημα αυτό, καθώς ξεκινά να μιλά για το σπάσιμο των οστών, φέρνει στον νου τις ανατριχιαστικές περιγραφές αυτοπτών μαρτύρων για το πώς έσπαζαν οι αλφαμίτες με τα ρόπαλα, τα κόκαλα των εξόριστων στη Μακρόνησο. Εικόνα φρίκης και τρόμου που όμως την απαλύνει και πάλι η βαθιά παρηγοριά της ποίησης. Η εικόνα της κόρης του ποιητή, του αθώου και ανυποψίαστου παιδιού που, κρατώντας μια κιθάρα, εξευγενίζει χωρίς να το γνωρίζει τον κόσμο. Δεν ξέρουμε αν υπήρξε ποτέ, αν ακόμα υπάρχει κάπου ένα ουράνιο βασίλειο, αλλά αν υπάρχει και προορίζεται για τον άνθρωπο, δεν μπορεί να βρίσκεται πουθενά αλλού παρά μόνο σ’ αυτή τη γη των δακρύων και από εμάς και μόνο εξαρτάται αν θα το φθάσουμε κάποτε, αλλά θα πρέπει προηγουμένως να περάσουμε μέσα από μια απέραντη, αφιλόξενη έρημο. Μέσα απ’ το βαθύ σκοτάδι και την τρέλα της Ιστορίας, που μας σημαδεύει με το πυρωμένο της σίδερο…» (Σταμάτης Πολενάκης)

 

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΤΗΣ ΗΔΟΝΗΣ;

(ρωτήθηκε ο Κώστας Καναβούρης από την Πόλυ Κρημιώτη στη συνέντευξη που φιλοξενήθηκε στην ΑΥΓΗ της 11 Φεβρουαρίου 2019…  Και ο Ποιητής απάντησε:

Είναι το ίδιο το ανθρώπινο σώμα. Αυτό το υψηλό αποτέλεσμα μιας κορυφαίας στιγμής του ανθρώπινου όντος, αυτή η κιβωτός αισθημάτων, σκέψεων και αντίληψης του σύμπαντος, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια αρχιτεκτονική του κενού που την έχει κατασκευάσει η ηδονική στιγμή της αιωνιότητας και εκεί μέσα αποθηκεύονται τα πάντα, υπάρχουν τα πάντα, από τα πιο υψηλά μέχρι τα πιο ταπεινά, από τα πιο υγιή μέχρι τα πιο ασθενικά. Έτσι κι αλλιώς το σώμα με όλα αυτά είναι πάντοτε πάσχον, άρα «Αποθήκη καταλοίπων ηδονής» είναι το πάσχον σώμα.

Και κλείνει τον κύκλο της «μαρμαρυγής του πανικού» με το ποίημα του οποίου ο τίτλος, με την μεστότητα που εμπεριέχει, σφραγίζει το ποιητικό του σύμπαν. (53)

 

ΑΠΟΘΗΚΗ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ ΗΔΟΝΗΣ II

Σάπια φέρετρα είναι τα φτερά σου.

Στάζει από μέσα το κερί, βουίζει η λατρεία

Κι όμως κανένα ωσαννά από τον κάτω κόσμο.

Αλλού ήταν η πτώση κι εσύ έχεις αλλού σαπίσει.-

Μπαίνει ο γιατρός κι ανάβει τα κεριά:

Λύπη, τεράστια σκιά, με σηκωμένη τρίχα

Λύπη μιας μυθικής θρησκείας

Αλλ’ όμως όταν εσύ θα κοιμηθείς

Ο ίδιος γιατρός θα σβήσει τη σκιά σου από τον τοίχο

Θα σβήσει τη μυρωδιά του σάπιου εκείνου του φτερού

Σαν μαραγκός που κάρφωσε τη θάλασσα στον ήλιο.

 

Έτσι αποθηκεύεται η ηδονή.

 

(κατακλείδα)

Το ΣΧΟΛΙΟ του Διαμαντή Αξιώτη στον «ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ»: 

«ΑΠΟΘΗΚΗ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ ΗΔΟΝΗΣ»: Μ’ αυτή την ευλογημένη «κλοπή» και οικειοποίηση του τίτλου του ουτοπικού αρχιτεκτονήματος, του έγκλειστου στο ίδρυμα Έγκλφινγκ με διάγνωση κατατονίας,  Joseph Schneller, ο Κ. Καναβούρης συνέθεσε την πιο άρτια, μεστή και θαρραλέα στη διατύπωσή της ποιητική του συλλογή. Εδώ, μέσα από μια δευτεροπρόσωπη αφήγηση, το σώμα του πόθου έχει μετατραπεί σε «πάσχων σώμα», που παραδίδεται έρμαιο στον όλεθρο, αδυνατώντας να αντισταθεί σε οποιοδήποτε πρόγραμμα βιομηχανοποιημένου θανάτου… Στα γυμνά σώματα των έγκλειστων μελλοθανάτων δεν έχει απομείνει τίποτα, «κάτι αριθμοί μονάχα, κάτι σπατάλες». Όμοια και στα ποιήματα, εκεί όπου «αποστάζει το αίμα, σταγόνα τη σταγόνα η διύλιση του τρόμου». Το οικοδόμημα της ποίησης του Κ. Καναβούρη είναι χτισμένο από γήινα υλικά: χώμα και λάσπη, ονειρικά: ήλιος κι ουρανός. Οι λέξεις του αιμορραγούν, στάζουν αίμα και νερό. Ο έρωτας αγχώδης, ανολοκλήρωτος, νοσηρός. Επικρατεί η αβεβαιότητα, η αμφιβολία, παρόντες οι ενδοιασμοί με επιστέγασμα την ήττα… [απόσπασμα από κείμενο  του Διαμαντή Αξιώτη για τη συλλογή του Κώστα Καναβούρη, ΑΠΟΘΗΚΗ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ ΗΔΟΝΗΣ, εκδόσεις Μελάνι 2018]

Κυριακή, 5 Δεκεμβρίου 2021