ΜΟΝΑΞΙΑ; Ποτέ… ΕΙΠΑΝ ΟΙ ΠΕΤΑΛΟΥΔΕΣ ΠΡΙΝ ΣΕ ΚΥΚΛΩΣΟΥΝ!..

 (... ένα από τα 168 ΧΑΪΚΟΥ ΤΩΝ ΑΙΩΝΙΩΝ ΕΠΟΧΩΝ του Ηλία Κεφάλα, εκδόσεις ΛΟΓΕΙΟΝ 2020)

Οι αιώνιες εποχές είναι οι για αιώνες γνωστές τέσσερις, αλλά και εκείνες που πηγάζουν συναισθηματικά από αυτές ή με αφορμή τα χαρακτηριστικά τους:

εφηβείας – νεότητας – ωριμότητας - γήρατος, συννεφιάς – βροχής – αέρα - ήλιου, οργώματος – σποράς – βλάστησης - καρποφορίας, βιώματος – μνήμης – λήθης…

 

Κάποια ακόμα από τα 168 εξαιρετικά  Χάικου:

 

Στάσιμο νερό·
κι ένα νούφαρο βγαίνει
για να το σπρώξει.

 

Μελίχροον φως·
στου δειλινού την άχνη
λύπης μετάξι

 

Θα ξεκουμπιστείς;
στον κισσόν επιμένει
παθιασμένη δρυς

 

Χωρίς να θέλω
στα φωτεινά ζουμπούλια
σε θυμήθηκα

Πήγα στη λεύκα
ούτε κι εγώ μίλησα
ούτε κι εκείνη

 

Πυκνός υετός
επί στιλπνών κεράμων
εξαχνώνεται.

 

Με δυο κοχύλια
το καλοκαίρι όλο
μπήκε στο σπίτι.

 

«Μεγάλο προσόν των χάικου, σημειώνει ο Γιώργος Ρούσκας στο ΔΙΑΣΤΙΧΟ,  είναι η αριστοτεχνική κατασκευή άκρως ενεργής εικόνας, η οποία με αυστηρά καθορισμένη ποσότητα υλικού λέξεων σχηματίζει το συγκεκριμένο έργο τέχνης. Η μαγεία προκύπτει όταν κατά την αναγνωστική ψηλάφιση του ποιήματος των δεκαεπτά συλλαβών χωρίς να το καταλάβεις περνάς από τον νατουραλισμό στον σουρεαλισμό και εκτινάσσεσαι σε έναν τόσο βαθιά βιωμένο συμβολισμό, που καταλήγει νατουραλισμός σε υψηλότερο ενεργειακό επίπεδο…

Δεν χρειάζεται τίποτε άλλο. Όλα τα άλλα είναι φλυαρίες. Σε τρεις στίχους είναι όλη η θάλασσα, το ιώδιό της, ο ήλιος, τα χρώματα, η ζέστη, η ακρογιαλιά, οι διακοπές, η ραθυμία, οι αναμνήσεις…  

Το χάικου δεν είναι το βαρυφορτωμένο δαχτυλίδι, είναι το μονόπετρο του αρραβώνα. Του λόγου με τη δωρικότητα…

Μία πολύτιμη πέτρα για τη μονάκριβη της καρδιάς μας. Μία δεκαεπτασύλλαβη πέτρα του ποιητή για τη μονάκριβη ποίησή του…»

Κόρη πού τρέχεις;
σ' ακολουθούνε τ' άνθη
μικρής κερασιάς

 

Τρέμω που ψάχνω
με γλώσσα στο δείχτη σου
τ’ αγκάθι να βρω.

 

Τα δάκρυά σου
σαν τις ίριδες φέγγουν
πλυμένης πέτρας

 

Λέξεις ανοίγουν
και λέξεις πάλι κλείνουν
τα μυστικά μας

 

Με τρεις συλλαβές
απλώνεται ο χειμώνας
και μας σκεπάζει

Μη με λησμόνει
το ταπεινό φωνάζει
άνθος του κάμπου

 

Σχολιάζοντας τα χάικου του Ηλία Κεφάλα ο Παναγιώτης Νικολαϊδης, σημειώνει:

«… τα ακαριαία, αφαιρετικά και επιγραμματικά χάικου του Ηλία Κεφάλα αντανακλούν αφενός τον βαθύ σεβασμό και την αγάπη του για τη φύση και τη ζωή, και αφετέρου τη συναισθηματική και καλλιτεχνική ωρίμανση ενός ποιητή που αντλεί μηνύματα και βαθιά συναισθήματα από τον φυσικό κόσμο…    Η μαεστρία του, ωστόσο, και σε αυτή τη συλλογή δεν έγκειται μόνο στην αυστηρή προσήλωση στη φύση, στην τέλεια χρήση της εν λόγω μικρής φόρμας, στην τεχνική της συναισθησίας, στην εστίαση στη λεπτομέρεια και στο εκ πρώτης όψεως ασήμαντο, στοιχεία που οδηγούν πολύ συχνά σε υψηλό αισθητικό αποτέλεσμα, αλλά παράλληλα στην υπέρβαση αυτών των παραδοσιακών στοιχείων του ιαπωνικού είδους και στην ποιητικά δικαιωμένη ανάδειξη σύγχρονών μας υπαρξιακών, αυτοαναφορικών, φιλοσοφικών προβληματισμών, αλλά και ερωτικών ακόμη εμπειριών και συναισθημάτων…»

 Ιδού, όμως, πώς αντιλαμβάνεται και ο ίδιος ο ποιητής το χάικου: «Προσωπικά το αισθάνομαι σαν την έσχατη πύκνωση της εξατομικευμένης σκέψης. Που παρ' όλο το γεγονός της σμίκρυνσης διαθέτει τον αναγκαίο χώρο για όμορφα σχήματα, πολυσημίες, πρωτοτυπίες. Το χάικου είναι η μεγέθυνση της λεπτομέρειας, ο φωτισμός του ασήμαντου, που όμως ως παρουσία συνιστά πάντα την υποστήριξη του σημαντικού».

[ακολουθούν κι άλλες επιλογές από τη συλλογή του Ηλία Κεφάλα ΤΑ ΧΑΪΚΟΥ ΤΩΝ ΑΙΩΝΙΩΝ ΕΠΟΧΩΝ , εκδόσεις Λογείον 2020 – Μια καλαίσθητη συλλογή που κοσμείται με σχέδια της Φωτεινής Χαμιδιελή, και δομείται σε τέσσερα ίσα μέρη – με 42 χάικου έκαστο.

Στο τελευταίο  μέρος των επιλογών κάποια χάικου που περιέχονται σε άλλες συλλογές του ποιητή: ΤΟ ΕΡΗΜΟ ΛΥΚΟΦΩΣ, Ευθύνη 1992 και ΣΙΩΠΗΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΧΙΟΝΙΟΥ, Γαβριηλίδης 2005]

 

ΗΛΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΣ
«τα χάικου των αιώνιων εποχών»
Εικονογράφηση: Φωτεινή Χαμιδιελή
Εκδόσεις λογείον/2020

Άνοιξη

15

Βουβός ο δρόμος
μετρά τους οδοιπόρους
και τις σκιές τους

27

Παραδεισένια 
σε ξυπνούν κάθε μέρα
πουλιά στα κλουβιά

38

Θαμπή σελήνη
στον καθρέφτη σου βλέπω
σκιές χαμένων

Καλοκαίρι

4

Δεν μπαίνω σπίτι
λέει πισωπατώντας
δειλός ο ίσκιος

14

Μηλιά προς το πεύκο:
ποιός επαναλαμβάνει
το "φσσ" της βροχής;

20

Θαλασσοπούλια:
λικνιζόμενος ύπνος
πάνω στο κύμα

38

Αν θέλεις κλειδιά
να κρύψεις στο ποίημα
λάθος μεγάλο

Φθινόπωρο

3

Από ποιόν παπά
δανείστηκες τα ράσα
μικρή φουντουκιά;

7

Παραδίνομαι
λέει σεμνά η λεύκα
και γυμνώνεται

21

Φύλλο το φύλλο
γδύθηκε ο σφένδαμος
για τον χειμώνα

36

Με την αύρα του 
ξαναπλάθει ο νεκρός
τ' άδειο του σώμα

Χειμώνας

7

Φτυαριές στο χιόνι
όπως φτυαριές στη μνήμη
άστατης νύχτας

20

Γερνάς και πάντα
τις λέξεις μικρότερες
θα πλάθ' η γλώσσα

31

Τριγμοί στη νύχτα
και μετρώντας τα χρόνια
ξάγρυπνος μένεις

42

Νύχτες με χιόνι
κι εγώ γερτός στη θράκα
ν' αποκοιμιέμαι

 

ΚΑΤΩ ΣΤΟ ΚΑΜΠΟ

(από τη συλλογή του Ηλία Κεφάλα ΤΟ ΕΡΗΜΟ ΛΥΚΟΦΩΣ, εκδόσεις Ευθύνη 1992)

Άσπρη βαμβακιά.

Στα μαύρα η γυναίκα

που πίνει νερό.

 

Έφυγαν όλοι.

Τι μαραμένος κάμπος.

Τι μαύρα πουλιά.

 

Δύση του ήλιου.

Στον σκονισμένο αέρα

κέρατα ζώων.

 

Θυμήσου μόνο

τις μακρινές πεδιάδες

χαλαζόπληκτες.

 

Τυφλό τζιτζίκι –

Θυμωμένο μερμήγκι –

Αχνοί του Αυγούστου –

 

Ούτε τη μηλιά

ούτε την πορτοκαλιά.

Την άδεια λεύκα.

 

Ανοιχτός κάμπος.

Πανέρημος πλάτανος.

Πιο μόνος εγώ.

 

Άραχλη πόλη.

Την απλωσιά γυρεύει

του καλυβιού του.

 

Τι να θυμηθώ;

Δέντρα του φθινοπώρου

μες στην καρδιά μου.

 

Γη μουσκεμένη.

Ίχνος του λαγγεμένου

Σύννεφου. Πρωί.

 

Πέντε κουρούνες:

Δυο στον πεσμένο φράχτη

τρεις στο ψοφίμι.

 

Αχός του κάμπου

και της λοφοσειράς. Ποιον

ψέλνουν – ποιον θρηνούν;

 

ΧΑΪΚΟΥ

(από τη συλλογή του Ηλία Κεφάλα ΣΙΩΠΗΤΗΡΙΟ ΧΙΟΝΙΟΥ, εκδόσεις Γαβριηλίδης   2005)

Έρημος κάμπος-

φυγαδευμένος χρόνος-

λυγμός του κενού.

 

Αγριόχηνα

το χρυσό σου μαντήλι

δέσε στο λαιμό.

 

Κουβέρτα χιονιού.

Και όσο σκεπάζομαι

τόσο κρυώνω.

 

Μόνο του σέρνει

τον σπειρωτό σταυρό του

το σαλιγκάρι.

 

Πήγαινα μόνος

και, να, το φθινόπωρο

λαχανιασμένο.

 

Στη στέγη βροχή-

στο μονοπάτι φύλλα-

στον κάμπο θλίψη-

 

Χρυσά σιρίτια-

μαλαματένια χλόη-

παντού Σεπτέμβρης-

 

Αγκάθια ξερά

ζητιανεύουν τ’ ανέμου

τ’ άπιαστο χάδι.

 

Μ’ αχνά φεγγάρια

και λυγμούς κορυδαλλών

φθινοπώριασε.

 

Πότε τα ’ζησα;

Σκόρπια χρόνια σαν φύλλα.

Πότε τα ’χασα;

 

Καλές μου λέξεις

πόσες φορές σας δένω

κι εσείς λυμένες.

 

Ξέρεις τα λόγια

που με σκοτώνουν πάντα

κι όλο τ’ αγγίζεις.

 

Το τρένο φεύγει

κι εγώ μονάχος τρέμω

σαν μια σταγόνα.

 

ΓΡΑΦΩ ΚΑΙ ΠΑΛΙ  ΤΑ ΠΛΗΝ ΤΗΣ ΑΠΟΥΣΙΑΣ  ΣΤΟ ΜΑΥΡΟ ΤΖΑΜΙ

(… χάικου από τη συλλογή του Ηλία Κεφάλα ΣΙΩΠΗΤΗΡΙΟ ΧΙΟΝΙΟΥ, Γαβριηλίδης 2005)

Για τα χάικου του Ηλία Κεφάλα η Ευσταθία Δήμου έγραψε:    «Ο ποιητής Ηλίας Κεφάλας έχει και άλλοτε δοκιμαστεί με επιτυχία στο ιαπωνικής προελεύσεως ολιγόστιχο χάικου. Η επαναφορά και η επάνοδός του στη συγκεκριμένη φόρμα καταδεικνύει, πέρα από τη δύναμη και τη δυναμική του είδους να προσελκύει συνεχόμενα και εξακολουθητικά το ποιητικό ενδιαφέρον, την ίδια τη βούληση του ποιητή να διατηρήσει ανοιχτούς τους λογαριασμούς του μαζί του και να του δώσει το χαρακτήρα και τη χροιά ενός δημιουργικού καταφυγίου που παραμένει πάντοτε ένα κατάλληλο πεδίο για τη δοκιμή και τη δοκιμασία κάθε ποιητή πάνω στην τέχνη και την τεχνική της αφαίρεσης, της σύλληψης του ακαριαίου και του φευγαλέου και της μνημείωσής του μέσα στην τέχνη και μέσα στον χρόνο. Το νέο του βιβλίο με χάικου, Τα χάικου των αιώνιων εποχών (Λογείον, Τρίκαλα 2020), έχει έναν ξεκάθαρο προσανατολισμό αφού αφορμάται από τη διαδοχή των εποχών του χρόνου, από την αέναη κίνηση και μεταλλαγή, από τον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνονται τα χαρακτηριστικά της κάθε εποχής στον κόσμο, την φύση, των άνθρωπο. Ήδη, λοιπόν, από τον τίτλο μπορεί να αντιληφθεί κανείς ότι τα χάικου του Κεφάλα αποτελούν στιγμιότυπα και συλλήψεις της φύσης μέσα στον χρόνο και του χρόνου μέσα στη φύση… Η νέα συλλογή με χάικου του Ηλία Κεφάλα πλουτίζει τη νεοελληνική ποιητική παράδοση του είδους, διευρύνοντας παράλληλα τα όριά του προς μια νέα κατεύθυνση που έχει στο κέντρο της την ένταξη στο επιμέρους στο γενικό και το σύνολο έργο. Έτσι, ενώ τα χάικου του Κεφάλα δεν απομακρύνονται από τις πρωταρχές και τις πηγές του είδους, όπως αυτό διαμορφώθηκε από τους Ιάπωνες ποιητές, με την αφόρμηση από τη φύση και τη στιγμή, στην πραγματικότητα διαμορφώνουν μία νέα αντίληψη που θέλει την ένταξη του ποιήματος σε μία ευρύτερη θεματική η οποία με τη σειρά της το αναδεικνύει και το υπηρετεί. Διαμορφώνεται λοιπόν μία αμφίδρομη πορεία μέσα από την οποία η σύλληψη τροφοδοτεί το ποίημα και, με τη σειρά της, τροφοδοτείται από αυτό. Το χάικου παύει να μετεωρίζεται ή να στέκει αποκομμένο και μόνο και εντάσσει τη δύναμη και τη δυναμική του σε μια σύνθεση ευρύτερη και αποτελεσματικότερη, τη σύνθεση του είδους του, τη σύνθεση της τέχνης…»

Κυριακή, 3 Ιουλίου 2022